วัคซีนไบวาเลนท์ (Bivalent) คืออะไร… หลายคนพูดถึงวัคซีนชนิดนี้ เพราะเป็นวัคซีนรุ่นใหม่ที่มีประสิทธิภาพดีกว่าวัคซีนโควิด 19 รุ่นเดิม และใช้กันในหลายประเทศแล้ว ขณะที่ประเทศไทย ทางกระทรวงสาธารณสุขเพิ่งได้รับมอบวัคซีนไบวาเลนท์มาเมื่อเดือนกุมภาพันธ์ 2566 ก่อนจะได้จัดสรรให้หน่วยงานสาธารณสุขต่าง ๆ ให้บริการกับประชาชนตั้งแต่เดือนมีนาคม 2566 เป็นต้นไป เช่นนั้นเราลองมาทำความรู้จักวัคซีนไบวาเลนท์กันสักนิด และเช็กดูว่ามีที่ไหนที่เปิดให้จองคิวฉีดวัคซีนรุ่นใหม่นี้บ้าง

          วัคซีนโควิด 19 ชนิดไบวาเลนท์ (Bivalent) เป็นวัคซีนโควิดรุ่นใหม่ หรือรุ่นที่ 2 ของบริษัท Pfizer-Biontech ที่ใช้ mRNA ของสายพันธุ์ดั้งเดิม (อู่ฮั่น) และสายพันธุ์โอมิครอน เช่น สายพันธุ์ย่อย BA.1, BA.4, BA.5 อย่างละครึ่ง มาผสมกันกลายเป็นวัคซีน 2 สายพันธุ์ จึงมีความสามารถในการกระตุ้นภูมิคุ้มกันได้ดีกว่าเดิม เพราะมีความจำเพาะต่อโควิดโอมิครอนมากขึ้นนั่นเอง

โดยวัคซีนไฟเซอร์รุ่นใหม่นี้มีใช้แล้วในหลายประเทศ เช่น สหรัฐอเมริกา, แคนาดา, สหราชอาณาจักร, ฝรั่งเศส, ออสเตรเลีย, สิงคโปร์, เกาหลีใต้ รวมถึงประเทศไทย นอกจากนี้ในปัจจุบันยังมีของบริษัท โมเดอร์นา ที่เป็นวัคซีนไบวาเลนท์ด้วยเช่นกัน

          ในส่วนของประสิทธิภาพวัคซีนรุ่นใหม่ Bivalent ทาง ดร.อนันต์ จงแก้ววัฒนา ผอ.วิจัยกลุ่มนวัตกรรมสุขภาพสัตว์และการจัดการ ไบโอเทค สวทช. เคยให้ข้อมูลเกี่ยวกับการศึกษาในประเด็นนี้ไว้ว่า วัคซีนเข็มกระตุ้นสูตรใหม่สามารถให้ภูมิที่ยับยั้งไวรัสสายพันธุ์กลุ่มโอมิครอนได้มากกว่ากลุ่มที่กระตุ้นด้วยวัคซีนสูตรเก่า โดยเฉพาะไวรัสกลุ่ม BA.4 และ BA.5 โดยภูมิถูกกระตุ้นจากก่อนฉีดขึ้นมา 13 เท่า ในขณะที่วัคซีนสูตรเก่ากระตุ้นขึ้นมาได้ประมาณ 3 เท่า

อีกทั้งความสามารถในการกระตุ้นด้วยวัคซีนสูตรใหม่ดูเหมือนจะได้ภูมิที่ยับยั้งไวรัสกลุ่มที่เป็นลูกหลานของ BA.4/BA.5 เช่น กลุ่ม BA.4.6, BQ.1.1 ได้พอสมควร โดยตัวเลขภูมิที่กระตุ้นขึ้นมาได้อยู่ระดับ 8.7-11.1 เท่า เทียบกับวัคซีนสูตรเดิมที่ 1.8-2.3 เท่า

ในส่วนของประเทศสหรัฐอเมริกาและองค์การอนามัยโลก ได้ออกคำแนะนำให้ใช้วัคซีนไฟเซอร์ ไบวาเลนท์ เป็นวัคซีนเข็มกระตุ้นในผู้ที่เคยได้รับวัคซีนไฟเซอร์ 2 เข็มขึ้นไป ซึ่งจะช่วยลดการติดเชื้อแบบมีอาการได้ประมาณ 28-56% โดยที่ความปลอดภัยไม่ต่างกับวัคซีนรุ่นแรก

          ปัจจุบันทั่วโลกกำลังจับตาการแพร่ระบาดของโควิดสายพันธุ์ XBB.1.16 ซึ่งแพร่ได้เร็วกว่าสายพันธุ์อื่น ๆ ทำให้คนสงสัยว่า แล้ววัคซีนไบวาเลนท์จะสามารถป้องกัน สายพันธุ์ XBB.1.16 ได้หรือไม่

เกี่ยวกับประเด็นนี้ พญ.กุลกัญญา โชคไพบูลย์กิจ คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล ให้ข้อมูลว่า วัคซีนรุ่นใหม่ป้องกันสายพันธุ์ใหม่ได้ประมาณ 60-80% โดยเฉพาะเมื่อฉีดมาแล้วหลายเข็ม และจะป้องกันได้ดีในช่วง 3-4 เดือนหลังฉีด ซึ่งแม้จะป้องกันได้ไม่ 100% แต่ลดความรุนแรงของโรคได้ ซึ่งสำคัญมากสำหรับกลุ่มเสี่ยง 608

ส่วนที่หลายคนมีคำถามว่า ฉีดวัคซีนมาแล้วตั้งหลายเข็มยังต้องฉีดวัคซีนอีกหรือไม่ เรื่องนี้ทางกระทรวงสาธารณสุขแนะนำว่า ควรฉีดหากเข็มสุดท้ายนานเกิน 3-4 เดือน เพราะสายพันธุ์ XBB ค่อนข้างจะหลบภูมิได้ดี ทำให้ภูมิคุ้มกันของเดิมประสิทธิภาพสั้นลง ดังนั้นเราควรฉีดกระตุ้นปีละครั้ง ไม่ต้องนับจำนวนเข็มที่ผ่านมา แต่หากเป็นกลุ่มเสี่ยงสูงมาก ๆ อาจพิจารณาฉีดปีละ 2 ครั้ง

           จากข้อมูลในขณะนี้ ยังไม่พบผลข้างเคียงที่รุนแรง กรณีมีผลข้างเคียงก็จะคล้ายกับการฉีดวัคซีนโควิดรุ่นแรกโดยทั่วไป เช่น รู้สึกปวดบวมแดงบริเวณที่ฉีด มีไข้ อ่อนเพลีย ปวดศีรษะ ปวดเมื่อยตามกล้ามเนื้อ หนาวสั่น ซึ่งอาการเหล่านี้สามารถหายไปได้เอง ส่วนอาการอื่น ๆ เช่น คลื่นไส้อาเจียน เบื่ออาหาร มีผื่นขึ้น ยังพบได้ไม่มากนัก

คนทั่วไปสามารถฉีดวัคซีนโควิดรุ่นใหม่นี้ได้ โดยเฉพาะกลุ่มต่อไปนี้

• บุคลากรด่านหน้าที่ต้องสัมผัสใกล้ชิดผู้ป่วย อาสาสมัครสาธารณสุข
• กลุ่มเสี่ยง 608 เช่น ผู้สูงอายุ 60 ปีขึ้นไป ผู้ป่วยโรคเรื้อรัง ผู้ป่วยติดเตียง
• ประชาชนที่เคยฉีดวัคซีนโควิด 19 มาแล้วอย่างน้อย 2 เข็ม และฉีดเข็มล่าสุดมานานเกิน 4 เดือนแล้ว สามารถฉีดวัคซีนไบวาเลนท์เป็นเข็มกระตุ้นได้เช่นกัน

          ทั้งนี้ ผู้ที่เคยฉีดวัคซีนโควิด 19 มาแล้ว และต้องการฉีดวัคซีนไบวาเลนท์เพื่อกระตุ้นภูมิคุ้มกัน ควรเว้นระยะห่างจากวัคซีนเข็มก่อนหน้า ดังนี้

• ผู้ที่ต้องการฉีดวัคซีนไบวาเลนท์เป็นเข็มที่ 3 ควรมีระยะห่างจากเข็มที่ 2 เป็นระยะเวลาอย่างน้อย 3 เดือน
• ผู้ที่ต้องการฉีดวัคซีนไบวาเลนท์เป็นเข็มที่ 4 ควรมีระยะห่างจากเข็มที่ 3 เป็นระยะเวลาอย่างน้อย 4 เดือน
• ผู้ที่เคยติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 และเคยได้รับวัคซีนโควิด 19 มาแล้วอย่างน้อย 2 เข็ม แนะนำให้ฉีดวัคซีนไบวาเลนท์หลังติดเชื้ออย่างน้อย 6 เดือน
• สำหรับการฉีดวัคซีนไบวาเลนท์ ตั้งแต่เข็มที่ 5 เป็นต้นไป ปัจจุบันข้อมูลการศึกษายังคงจำกัด การเข้ารับวัคซีนจึงเป็นไปตามความสมัครใจและตามดุลพินิจของแพทย์